Το ιστορικό καφενείο της παλιάς Αθήνας, ο «Μαύρος γάτος»

Γράφει ο Πάνος Ν. Αβραμόπουλος Σύμφυτο με πολλές ιστορικές μνήμες, αλλά και την μεγαλουργία των ελληνικών γραμμάτων υπήρξε στο λυκαυ...

Γράφει ο Πάνος Ν. Αβραμόπουλος

Σύμφυτο με πολλές ιστορικές μνήμες, αλλά και την μεγαλουργία των ελληνικών γραμμάτων υπήρξε στο λυκαυγές του 20-ου, αιώνα το καφενείο των παλιών Αθηνών, «Ο μαύρος γάτος». Από τις ταπεινές καρέκλες και τους καναπέδες του, πέρασαν κορυφαίοι της ελληνικής διανόησης, ενώ μέσα από το ηθικό του κλίμα διαμορφώθηκαν πολλά μανιφέστα στο φάσμα των πρωτόφαντων τότε στην αθηναϊκή κοινωνία, σοσιαλιστικών ιδεών. Κανείς σήμερα έτσι διαβάτης ή πελάτης του γευστικότατου ψητοπωλείου «Προδόρπιον», στην συμβολή των οδών Ακαδημίας και Ασκληπιού, δεν υποπτεύεται ότι στον ίδιο ακριβώς χώρο, αλλά σε παλαιό προϋφιστάμενο οίκημα, υπήρχε ένας από τους «ναούς» του ελληνικού πνεύματος, από τις τάξεις του οποίου πέρασαν οι κορυφαίοι της ελληνικής γραμματολογίας. Δεν έλλειψε εξάλλου από την ατμόσφαιρα του σπουδαίου αυτού πολιτισμικού πυρήνα της παλιάς Αθήνας, μήτε και ο εθνικός μας ποιητής Κωστής Παλαμάς, που διέμενε δίπλα σχεδόν, επι της οδού Ασκληπιού 3, η οποία τότε ελέγετο οδός Πινακωτών.

Ιδιοκτήτης του καφενείου – πνευματικής εστίας κατ΄ ουσίαν, ήταν ο Γιάννης Σπαταλάς, αδελφός του γνωστού ποιητή Γεράσιμου Σπαταλά. Λέγεται μάλιστα για τον πρωτόθρονο ποιητής μας Κωστή Παλαμάς – τον ποιητή του έξοχου «Δωδεκάλογου του γύφτου» - ότι κάποτε καθώς μπήκε στον «Μαύρο γάτο», ο Γιάννης Σπαταλάς, που είχε ενημερωθεί από τον αδελφό του, για το τεράστιο ηθικό κύρος του, τον επευφήμησε «έναν καφέ περιποιημένο, στον κ-ο Παλαμά», αλλά καθώς δεν άρεσαν στον ποιητή αυτού του είδους οι αβρότητες, θύμωσε και έκτοτε δεν ξανακατέβηκε τα σκαλιά του «Μαύρου Γάτου» !

Αλλά ποια ήταν τα βασικά στελέχη, του σπουδαίου αυτού πνευματικά καφενείου, που πύργωσαν το κύρος του; Απο τα βασικά του στελέχη ήταν ο κορυφαίος ποιητής των «Μοιραίων» Κωστής Βάρναλης, ο λεπταίσθητος και αισθαντικός Άγγελος Σικελιανός, ο ρομαντικός ποιητής Κλέων Παράσχος, ο Σωτήρης Σκίπης, ο Μαρίνος Σιγούρος κ.α. δηλαδή ο Παρθενώνας της ελληνικής ποίησης ! Ακόμα την χρυσή σύνθεση του «Μαύρου γάτου», αποτελούσαν ο πρωτοπόρος οπαδός του φουτουρισμού στην Αθήνα, Φώτος Γιοφύλλης, ο φέρελπις ποιητής Κωστής Βελμύρας, φορώντας μια χαρακτηριστική φλοτάν γραβάτα, οι έξοχοι στο φάσμα της διανόησης πατέρας και γιός Ταγκόπουλος, που εξέδιδαν το περίφημο περιοδικό στο πεδίο των γραμμάτων «Ο Νουμάς», ο ιστορικός της λογοτεχνίας, ποιητής, πρωτοπόρος του δημοτικιστικού κινήματος, δημοσιογράφος, αλλά και πολεμιστής ! στην κρητική επανάσταση του 1897, της οποίας και έγραψε την Ιστορία, με έξοδα της επαναστατικής επιτροπής, Ηλίας Βουτιερίδης, ο Καρθαίος, ο υπέρμαχος του δημοτικισμού, αλλά και των σοσιαλιστικών ιδεωδών Κωστής Παρορίτης, με πολύ γερή φιλολογική αρματωσιά και ως Δ/ρας της κλασικής φιλολογίας κ.α. Όλη η αφρόκρεμα δηλαδή της πνευματικής μας ζωής, που με την ηθική της ικμάδα και την δημιουργία της, έδινε τότε τον τόνο του πολιτισμού στην Αθήνα και την Ελλάδα.

Παράλληλα όμως με τα αισθητικά ρεύματα που διακινούνταν και ζυμώνονταν στο «Μαύρο γάτο» και μέσα στο ιστορικό και κοινωνικό πλαίσιο του Α΄ παγκοσμίου πολέμου (1917-1919), ελάμβαναν χώρα και πολιτικές ζυμώσεις στον χώρο του, με την διακίνηση των σοσιαλιστικών ιδεών, που τελούσαν τότε στην «παρανομία». Για τούτο και οι αστυνομικές αρχές της εποχής, που ήθελαν να έχουν τον έλεγχο των πραγμάτων, απέστελλαν στο καφενείο, αστυνομικούς με πολιτικά, για να παρακολουθούν τα τεκταινόμενα ! Δυσμενής απόρροια αυτού του γεγονότος, ήταν κάποτε να συλληφθούν οι αδελφοί Σπαταλά – για «υπόθαλψη σοσιαλιστικών ιδεών» - και να οδηγηθούν στην Ασφάλεια για εξηγήσεις. Όμως αυτή η εξέλιξη εξόργισε τον ιδιοκτήτη του καφενείου Γιάννη Σπαταλά, που εξετίμησε, ότι τα «πολιτικά», θα του διαλύσουν το καφενείο. Κάποτε μάλιστα θύμωσε τόσο πολύ, που εγκατέλειψε τον αγαπημένο του «Μαύρο γάτο», ο ποίος πέρασε μετά από μερικούς μήνες, σε άλλη διεύθυνση ! Και με την νέα ιδιοκτησία του ο «Μαύρος γάτος», θα αναπτύξει μια σημαντική δυναμική, ιδίως από νέους ποιητές, που τον είχαν ορμητήριό τους, στην προσπάθεια να εισδύσουν στις μεγάλες πόρτες της ελληνικής διανόησης. Μερικοί από αυτούς τους δραστήριους νέους ποιητές, συνέστησαν εντός του καφενείου, την «Καλλιτεχνική συντροφιά», η οποία με πρωτοβουλία της Ευγενίας Ζωγράφου, εξέδιδε το πολιτισμικού χαρακτήρα περιοδικό «Ελληνική Επιθεώρηση». Αρωγοί μάλιστα στην έκδοση του περιοδικού, ήλθαν και οι κορυφαίοι της ποιητικής μας τότε δημιουργίας, Κλέων Παράσχος, Φώτος Γιοφύλης, Τέλος Άγρας κ.α. Το καφενείο σε κείνη του την φάση γνώρισε μεγάλη ακμή και έτσι στην ιστορική γωνιά της Ακαδημίας με την Ασκληπιού, ελάμβαναν χώρα υψηλού κύρους ποιητικές απαγγελίες, αλλά και συναυλίες.

Όμως τα ωραία και δημιουργικά αυτά χρόνια του «Μαύρου γάτου», ήλθαν στα 1920 να τα σκιάσουν οι νέες πολεμικές επιχειρήσεις στην «Μικρά Ασία», που είχαν στην κυριολεξία εξουθενώσει, την νεολαία της εποχής. Η πλειονότητα τότε των νέων της Αθήνας, που με τον έναν ή με τον άλλο τρόπο εξ΄ επαγωγής, ήταν και θαμώνες του καφενείου, κλήθηκε να στρατευτεί και έτσι, το καφενείο απερημώθηκε. Ενώ και από τους πελάτες των μεγαλύτερων ηλικιών, παρατηρούνταν μια μεγάλη αφαίμαξη, αφού αναζήτησαν άλλες ποιητικές συντροφιές και στέκια, με αποτέλεσμα προϊόντος του χρόνου, ο «Μαύρος γάτος» να περιέλθει σε μαρασμό. ‘Ήταν τότε που τα σκήπτρα της πνευματικής Αθήνας, παρέλαβε από τον «Μαύρο γάτο», το καφενείο της Πλατείας Ομονοίας «Αθήναιον», στεγάζοντας πλέον αυτό στις φιλόξενες αγκάλες του, την πνευματική αφρόκρεμα της Αθήνας. Αυτή ήταν εν σπέρματι η ιστορία του παλιού – λογοτεχνικού καφενείου των Αθηνών, ο «Μαύρος γάτος», που συνέβαλε ζωτικά, με τους κορυφαίους των γραμμάτων μας θαμώνες του, στην διαμόρφωση της πολιτισμικής ταυτότητας, της Αθήνας στις αρχές του 20-ου αιώνα !

*Ο συγγραφέας Πάνος Ν. Αβραμόπουλος, είναι Α΄ Αναπληρωματικός Δημοτικός Σύμβουλος Αθηναίων

www.panosavramopoulos.blogspot.gr